Organy państwowe, których celem jest m.in. ochrona pracowników i dbanie o ich dobro, a także zmniejszenie skutków ekonomicznych niewłaściwych warunków pracy, prowadzą szereg kampanii mających na celu poprawę warunków pracy i przez to zmniejszenie liczby wypadków przy pracy czy chorób zawodowych. Przykłady takich działań przedstawiam poniżej, wszelkie informacje na temat konkursów, kampanii można znaleźć na stronach internetowych podanych jednostek.
REKLAMA
Działania ZUS
ZUS co roku ogłasza konkurs „Dofinansowanie działań płatnika składek na poprawę bezpieczeństwa i higieny pracy”. Celem konkursu jest wybór projektów, które dotyczyć będą poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy, zmniejszenia zagrożenia wypadkami przy pracy lub chorobami zawodowymi oraz zredukowania niekorzystnego oddziaływania czynników ryzyka. Dofinansowaniu podlegają działania, które mieszczą się w następujących obszarach technicznych:
- bezpieczeństwo instalacji technicznych, maszyn, urządzeń i miejsc pracy,
- urządzenia chroniące przed hałasem i drganiami mechanicznymi oraz promieniowaniem elektromagnetycznym,
- oświetlenie miejsc i stanowisk pracy oraz ochrona przed promieniowaniem optycznym,
- ochrona przed energią elektryczną i elektrycznością statyczną,
- urządzenia oczyszczające i uzdatniające powietrze, urządzenia mechanicznej wentylacji powietrza;
- sprzęt i urządzenia służące poprawie bezpieczeństwa pracy na wysokości, w zagłębieniach i innych strefach pracy,
- sprzęt i urządzenia służące ograniczeniu obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego,
- sprzęt i urządzenia służące poprawie bezpieczeństwa pracy w przypadku narażenia na czynniki chemiczne i szkodliwe czynniki biologiczne,
- środki ochrony indywidualnej.
W tym roku ZUS przeznaczył na ten cel 100 mln zł, a w konkursie zakwalifikowało się 966 projektów z 2705 złożonych wniosków.
Programy PIP
Państwowa Inspekcja Pracy wdraża różnego rodzaju kampanie i programy, jak również ogłasza konkursy. Uczestnicy mogą wziąć udział w bezpłatnych szkoleniach, skorzystać z eksperckiej wiedzy inspektorów pracy oraz fachowych poradników, list kontrolnych i innych fachowych publikacji.
Jedną z takich kampanii jest „Budowa. STOP wypadkom” – obejmuje ona zarówno działania kontrolne, prewencyjne, jak i edukacyjne, adresowane do pracodawców i pracowników branży budowlanej. Głównym celem prowadzonych działań jest zmniejszenie występujących zagrożeń wypadkowych na polskich placach budów. Budownictwo od lat jest branżą, w której dochodzi do największej liczby wypadków przy pracy. Jednocześnie częściej niż w pozostałych działach gospodarki są to wypadki o najpoważniejszych skutkach. Kontrole prac budowlanych potwierdzają wysoki poziom nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa ich wykonywania i wymuszają zaplanowanie oraz przeprowadzenie zintensyfikowanej kampanii na rzecz ograniczenia zagrożeń wypadkowych. W związku z powyższym w latach 2022–2024 zaplanowano realizację trzyletniej strategii kontroli i prewencji Państwowej Inspekcji Pracy w budownictwie, której celem jest radykalne zmniejszenie występujących zagrożeń wypadkowych przy wykonywaniu prac budowlanych. Stałe oraz systematyczne kontrole i rekontrole podmiotów wykonujących prace budowlane, w zestawieniu z podejmowanymi przez inspektorów pracy środkami prawnymi oraz działaniami o charakterze profilaktycznym, będą miały za zadanie spowodować trwałą poprawę poziomu bezpieczeństwa pracy na polskich budowach.
PIP proponuje również program „Przeciwdziałanie negatywnym skutkom stresu w miejscu pracy”, który stanowi kompleksowe działanie składające się z kilku ścieżek: edukacyjnej, analitycznej, oceny ryzyka zawodowego oraz eliminacji zagrożeń. Jedną z nich są szkolenia dla pracowników i pracodawców dotyczące m.in.: stresu, dyskryminacji, wypalenia zawodowego, zapobiegania mobbingowi. Oprócz zadań edukacyjnych, na życzenie uczestników programu, można przeprowadzić analizę sytuacji w przedsiębiorstwie pod kątem stresogenności cech pracy. Ostateczne cele programu to: poszukiwanie bezpiecznych i tworzenie przyjaznych warunków pracy dla właściwego funkcjonowania pracowników oraz dla ich dobrostanu, promocja standaryzowanych działań zachęcających pracodawców i pracowników do dbałości o zdrowie pracujących, wskazanie możliwości aktywnego działania w zakresie zwalczania i zapobiegania negatywnym skutkom oddziaływania zawodowych czynników psychospołecznych.
Aby wziąć udział w programie, należy zgłosić się do najbliższego okręgowego inspektoratu pracy.
Kampanie CIOP–PIB
CIOP–PIB aktualnie prowadzi ogólnopolską informacyjną kampanię „Serce do pracy” na rzecz zapobiegania chorobom układu krążenia wśród pracowników. To inicjatywa, która ma na celu zachęcanie pracodawców do podejmowania działań na rzecz zapobiegania chorobom układu krążenia (ChUK) wśród pracowników. Do działań takich zaliczyć można promocję programów prozdrowotnych w miejscu pracy, a także edukację pracowników, w jaki sposób sami mogą zmienić swój styl życia na zdrowszy i zapobiegać ChUK.
Inna kampania prowadzona przez CIOP–PIB to ogólnopolska kampania świadomości w zakresie doboru oraz zasad stosowania, przechowywania, konserwacji i utylizacji półmasek filtrujących „Chroń siebie i innych – noś półmaskę”. Półmaska filtrująca chroni układ oddechowy przed aerozolami w postaci pyłów, dymów i mgieł. Wspomniane zanieczyszczenia powietrza występują m.in. w górnictwie, rolnictwie, mechanice samochodowej, leśnictwie oraz przemyśle tekstylnym, a także podczas obróbki drewna i metalu. Półmaski filtrujące stosowane są przez osoby narażone zawodowo na szkodliwe aerozole, a kluczowe do zapewnienia odpowiedniego bezpieczeństwa jest dopasowanie klasy ochrony półmaski filtrującej do zagrożeń występujących w środowisku pracy lub życia oraz jej prawidłowe użytkowanie.
W ramach kampanii dostarczane są materiały edukacyjne i szkoleniowe, które zachęcają do podejmowania działań zwiększających ochronę przed szkodliwymi aerozolami.
Zarówno PIP, jak i CIOP–PIB stanowią źródło wiedzy na temat czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących w środowisku pracy. Możemy tam znaleźć propozycje metod eliminacji czy ograniczenia zagrożeń występujących w środowisku pracy, dostępne są również narzędzia ułatwiające np. ocenę ryzyka zawodowego, udostępniane są materiały multimedialne, plakaty, broszury itp.
Statystyki wypadków przy pracy
Na początku przypomnijmy sobie definicję wypadku przy pracy. Wypadek przy pracy to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Wypadek przy pracy może zostać zakwalifikowany jako śmiertelny, ciężki (skutkujący utratą wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub innym uszkodzeniem ciała albo powodujący rozstrój zdrowia, naruszający podstawowe funkcje organizmu, a także powodujący chorobę nieuleczalną lub zagrażającą życiu, trwałą chorobę psychiczną, całkowitą lub częściową niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała) oraz zbiorowy (któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby (ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych – t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 2189). Dnia 11 września 2023 r. Główny Urząd Statystyczny (GUS) opublikował dane dotyczące wypadków przy pracy w pierwszym półroczu 2023 r. W raporcie stwierdzono wzrost wypadków przy pracy o 1,8% w stosunku do pierwszego półrocza roku 2022. Zwiększyła się również liczba osób poszkodowanych przypadająca na 1000 pracujących (wskaźnik wypadkowości) z 1,89 do 1,99. Jest to niewielki wzrost, ale jednak.
Pozytywna informacja jest taka, że liczba poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych spadła o 19,7%, a w wypadkach ciężkich o 4,5% w porównaniu z analogicznym okresem roku 2022 (w 2023 r. zanotowano 57 wypadków o skutkach śmiertelnych oraz 127 o skutkach ciężkich). Wpływ na to mogła mieć zwiększona świadomość zarówno pracodawców, jak i pracowników oraz wzmożone kontrole organów nadzoru (PIP), które są konsekwencją kampanii i programów, o których wspomniałam wyżej. Istotną kwestią jest również transformacja zakładów pracy związana z Przemysłem 4.0, czyli większa automatyzacja produkcji.
Najwyższy wskaźnik wypadkowości (liczba poszkodowanych przypadająca na 1000 osób pracujących) odnotowano w sekcji:
- górnictwo i wydobycie (6,32),
- dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja (5,23),
- opieka zdrowotna i pomoc społeczna (3,49),
- przetwórstwo przemysłowe (3,10).
Natomiast najniższy wskaźnik wypadkowości w sekcji:
- informacja i komunikacja (0,39),
- rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (0,43),
- działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (0,50) (Ryc. 1).
Podobna sytuacja miała miejsce w roku 2022.
Dane statystyczne GUS pokazują, że dominującą przyczyną wypadków przy pracy jest czynnik ludzki (prawie 60% wszystkich wypadków przy pracy) (Ryc. 2). Najczęstsze przyczyny wypadków to:
- nieprawidłowe zachowanie się pracownika,
- niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym przez pracownika,
- działanie osób trzecich lub zwierząt.
Najczęstszymi przyczynami powodującymi uraz było nieprawidłowe zachowanie się pracownika, w tym niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym. Powyższe świadczy o tym, że czynnik ludzki jest tym, który najczęściej wpływa na powstanie wypadków przy pracy, dlatego należy zastanowić się nad działaniami ograniczającymi czy wręcz eliminującymi niewłaściwe zachowania człowieka. Jednymi z najczęściej występujących sposobów ograniczania liczby wypadków jest edukacja pracowników, budowanie świadomości bezpiecznej pracy i właściwy nadzór nad pracownikami. Strategie zwiększające bezpieczeństwo powinny przede wszystkim skupić się na człowieku, jego wadach, zaletach, słabościach. Trzeba zastanowić się, jakie zachowania pracownika przyczyniają się do powstania wypadków i starać się je wyeliminować.
Kolejne statystyki pokazują, że najczęstszym wydarzeniem powodującym uraz było uderzenie w nieruchomy obiekt (31,3%), a także uderzenie przez obiekt w ruchu (19,8%) oraz kontakt z przedmiotem ostro zakończonym, szorstkim, chropowatym lub twardym (19,1%) (Ryc. 3). Analogiczną sytuację zaobserwowano w poprzednich latach.
Czynność wykonywana przez poszkodowanego w chwili wypadku to przede wszystkim poruszanie się (39,8%), operowanie przedmiotami (17,8%) oraz transport ręczny (14,0%) – podobnie jak w latach poprzednich. (Ryc. 4).
Wśród osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy 78,7% doznało urazu kończyn, z czego 43,3% dotyczyło kończyn górnych (Ryc. 5).
Biorąc pod uwagę wydarzenie powodujące uraz oraz czynność wykonywaną przez poszkodowanego w chwili wypadku, widać, jak ważna jest organizacja nie tylko stanowiska pracy, ale i całego zakładu pracy – właściwe przejścia, dojścia, odpowiednie odległości między maszynami, przedmiotami itp. W przypadku kontaktu z przedmiotami ostrymi, szorstkimi, chropowatymi bardzo ważne jest zastosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej (ŚOI), takich jak choćby rękawice czy zarękawki oraz odzież, spełniających przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz przepisy ustawy z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (Dz. U. z 2019 r., poz. 544). W tym miejscu dodam, że większość pracodawców zapewnia właściwą odzież, obuwie i ŚOI dla pracowników, ale doświadczenie pokazuje, że występuje problem z ich właściwym stosowaniem i tu znowu pojawia się potrzeba szkoleń i budowania świadomości pracownika.
Zapobieganie wypadkom przy pracy nie jest tylko rolą pojedynczego przedsiębiorstwa, ale całego kraju. Koszty wynikające z niewłaściwych warunków pracy są obciążeniem nie tylko budżetu firmy, ale również budżetu państwa – zwolnienia lekarskie wynikające z wypadków przy pracy, chorób zawodowych, koszty leczenia, czy koszty świadczeń rentowych, odszkodowań itp. Dlatego w interesie każdego z nas – zarówno jako pracownika, przedsiębiorstwa czy organów państwowych – jest dążenie do tego, by wypadków przy pracy i chorób zawodowych było jak najmniej.
LITERATURA
- www.pip.gov.pl
- www.zus.pl
- www.ciop.pl
- www.stat.gov.pl
- Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 2189).
